Bước vào giai đoạn vị thành niên, trẻ bắt đầu có những dấu hiệu thay đổi cả về thể chất và tâm lý. Đây là thời điểm rất quan trọng để trẻ có định hướng phát triển tương lai tốt nhất. Việc phát hiện sớm những dấu hiệu khủng hoảng tâm lý tuổi dậy thì và giúp trẻ vượt qua là trách nhiệm vô cùng quan trọng của các bậc cha mẹ.
Dấu hiệu của khủng hoảng tâm lý tuổi dậy thì là gì
Tuổi dậy thì là giai đoạn vô cùng quan trọng trong cuộc đời của mỗi người, nó đánh dấu chính thức bước qua tuổi thơ nhưng chưa trưởng thành của đứa trẻ. Lúc này, bé không chỉ có những dấu hiệu rõ ràng về sự phát triển mạnh mẽ về thể chất mà các vấn đề về hormone sinh dục cũng dần tăng lên. Nhu cầu tò mò, ham tìm hiểu của tuổi mới lớn và sự phát triển tâm lý không đồng bộ dễ gây căng thẳng, khủng hoảng tâm lý ở trẻ.
Tùy theo nhu cầu dinh dưỡng, môi trường phát triển, các yếu tố ngoại cảnh mà độ tuổi dậy thì ở trẻ em là khác nhau. Trẻ em gái có xu hướng dậy thì sớm hơn trẻ em trai. Thường từ 9-14 tuổi ở trẻ em gái và 10-15 tuổi ở trẻ em trai. Hoặc có những trẻ dậy thì muộn hơn giai đoạn này vài năm.
Đồng thời, trẻ cũng bắt đầu có nhiều tò mò hơn về bản thân, về giới tính, tư duy lơ lửng giữa tuổi trưởng thành và tuổi thơ khó nắm bắt. Nếu không sớm giải quyết, tình trạng khủng hoảng rất dễ xảy ra với những dấu hiệu mà cha mẹ có thể nhận thấy như:
- Dễ nổi giận, la hét, đặc biệt là khi nó không như ý muốn
- Tranh cãi với cha mẹ, không muốn nói chuyện với người lớn
- Khao khát tìm thấy chính mình, trẻ em có thể trở nên năng động hơn hoặc đột nhiên trở nên trầm lặng hơn
- Thích tự do khám phá, cảm thấy ghê tởm và tức giận nếu cha mẹ kiểm soát
- Có thể khóc bất cứ lúc nào, thường là ở các bé gái
- Ăn uống thất thường, thay đổi khẩu vị
- Tăng hoặc giảm cân bất thường, đặc biệt ở trẻ em bị căng thẳng nặng
- Rối loạn giấc ngủ, mất tập trung, uể oải, hay quên
- Học kém
- Tự ti hơn về ngoại hình, luôn nghĩ rằng mình quá béo, quá gầy, quá nhiều mụn.
- Luôn cảm thấy bi quan về mọi vấn đề
- Muốn rút lui, không muốn giao tiếp với ai
- Có xu hướng nổi loạn hoặc trở nên tự cô lập
- Có thể có xu hướng bạo lực nếu cha mẹ không sớm quan tâm giúp đỡ, trẻ bị bạn xấu dụ dỗ.
- Thường xuyên mất hứng thú với những thứ mà bé yêu thích
- Có xu hướng tìm đến phim người lớn để thỏa mãn trí tò mò và giải tỏa cảm xúc, nhất là ở các bé trai. Tuy nhiên, nếu không được giáo dục và hướng dẫn sớm, trẻ rất dễ phát hiện giới tính sớm so với lứa tuổi và gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng khác.
- Ở trẻ dậy thì muộn, có thể có xu hướng chuyển sang nghiện rượu, thuốc lá hoặc các chất kích thích khác sớm hơn so với tuổi của chúng.
- Có thể có xu hướng tự làm hại bản thân nếu có liên quan đến các điều kiện y tế
- Có thể có hành vi phản cảm, thậm chí là bất hợp pháp
Tuổi dậy thì hay còn gọi là tuổi nổi loạn vì lúc này tâm trạng của trẻ thay đổi rất thất thường. Vì vậy, cha mẹ cần có trách nhiệm phát hiện sớm những dấu hiệu bất thường này để nhanh chóng giúp đỡ, định hướng cho con em mình những con đường đúng đắn, tránh để con em mình “tự bơi” giữa những giai đoạn khó khăn dẫn đến suy nghĩ, tư tưởng lệch lạc.
Tuy nhiên, không phải đứa trẻ nào cũng rơi vào tình trạng khủng hoảng. Những đứa trẻ được cha mẹ định hướng ngay từ nhỏ, được cha mẹ quan tâm thường xuyên, có xu hướng tự lập sớm thường gặp ít khó khăn hơn trong giai đoạn dậy thì.
Tầm quan trọng của giai đoạn tuổi dậy thì
Trong giai đoạn dậy thì, ở các bé gái sẽ có những dấu hiệu về thể chất như ngực phát triển, xuất hiện kinh nguyệt, nổi mụn, xuất hiện lông mu dày, tiết chất nhờn ở vùng kín, chiều cao tăng mạnh từ 8 – 10cm / năm. Trong khi đó, trẻ sơ sinh nam có thể tăng từ 10 đến 15cm chiều cao, tăng kích thước tinh hoàn, mọc râu, có thể xuất tinh vô thức, giọng nói khàn hơn và còn xuất hiện mụn do thay đổi nội tiết tố.
Chính sự thay đổi đột ngột này khiến tôi cảm thấy bối rối, không thể hiểu thật sự về bản thân và suy nghĩ của chính mình. Trẻ bắt đầu quá trình khám phá và tìm hiểu về bản thân, đây thực sự là một con đường thú vị. Tuy nhiên, nếu không có ai chỉ đường, trẻ rất dễ đi chệch hướng.
Bất cứ ai cũng phải trải qua tuổi dậy thì, đây là bước đệm tuyệt vời để chứng minh mình là ai và mong muốn điều gì ở hiện tại và tương lai. Ví dụ, vào thời điểm này khi trẻ phát hiện ra hứng thú với việc viết lách, thì càng lớn, trẻ sẽ càng cố gắng thực hiện mong muốn này.
Mặt khác, tâm lý của trẻ trong độ tuổi dậy thì có những thay đổi vô cùng lớn. Bạn có thể trở thành một người hoàn toàn khác so với giai đoạn trước. Chẳng hạn, từ một người hiếu động trước đây, trẻ bỗng trở nên trầm tính, ít nói, khép mình hơn và ngược lại.
Thống kê cho thấy, hơn 20% trẻ em trong giai đoạn này bị khủng hoảng tâm lý khi dậy thì và gây ra các bệnh tâm lý như trầm cảm, lo âu. Không được giải đáp, cha mẹ không ủng hộ mà ngược lại thường xuyên kiểm soát, mắng mỏ trẻ, khiến trẻ phải đấu tranh giữa việc trở thành người lớn hay trở thành một đứa trẻ.
Nhìn chung, giai đoạn tuổi vị thành niên liên quan trực tiếp đến sự phát triển tốt nhất của trẻ cả về thể chất và tinh thần. Cha mẹ và nhà trường cần cố gắng hết sức để hỗ trợ, giúp đỡ con trong giai đoạn này, phát hiện sớm những biểu hiện khủng hoảng tâm lý tuổi dậy thì và có biện pháp xử lý kịp thời.
Làm thế nào để giúp con vượt qua khủng hoảng tâm lý tuổi dậy thì
Cha mẹ là người quan trọng nhất sẽ giúp con vượt qua giai đoạn khó khăn này, nhưng không phải ai cũng biết cách xử lý. Nhiều người thường cho rằng giai đoạn này là bình thường, hoặc cho rằng trẻ “hư” mà không biết rằng trẻ đang trong thời điểm nhạy cảm. Cha mẹ cần tinh tế hơn trong việc giúp đỡ con cái, tránh tạo cảm giác kiểm soát cho con.
Trấn an trẻ
Sự thay đổi về thể chất và cảm xúc có thể khiến trẻ hoảng sợ, lo lắng hoặc xấu hổ. Cha mẹ hãy nhanh chóng giải thích và trấn an con rằng đây là những triệu chứng hoàn toàn bình thường, không có gì đáng lo ngại. Với các vấn đề về thể chất và nội tiết, cha mẹ cần hướng dẫn con cách xử lý.
Lưu ý đối với các bé trai nên được sự hướng dẫn của bố, còn đối với các bé gái nên được sự giúp đỡ của mẹ vì lúc này các bé đã bắt đầu cảm thấy xấu hổ và ngại ngùng. Cha mẹ cũng cần bắt đầu trang bị kiến thức chăm sóc bản thân cho con ngay từ khi con mới dậy thì để con sẵn sàng đối phó với những thay đổi có thể xảy ra bất cứ lúc nào.
Dành cho con sự riêng tư
Thời đại này, trẻ con vô cùng khao khát tự do, không muốn bị cha mẹ giám sát. Vì vậy, cha mẹ nên dành cho con một không gian riêng tại nhà như bắt đầu cho con ở phòng riêng nếu con có mong muốn này. Lưu ý trước khi vào phòng hãy gõ cửa trước để hỏi ý kiến của trẻ, điều này cũng dần tạo thói quen tôn trọng lễ phép trước khi vào phòng người khác.
Ngoài ra, cha mẹ cũng không nên tùy tiện xem điện thoại hay lục lọi các vật dụng cá nhân của trẻ. Tất nhiên làm điều này vì cha mẹ muốn ngăn chặn những điều xấu không phù hợp với lứa tuổi của trẻ nhưng điều này sẽ khiến trẻ vô cùng khó chịu. Nếu bị phát hiện, bé chắc chắn sẽ trở nên kích động, la hét và không muốn nói chuyện với bố mẹ.
Nếu giai đoạn này trẻ có thêm một số sở thích mới, cha mẹ cũng nên tôn trọng và cố gắng hỗ trợ trẻ để trẻ biết được mình thực sự thích gì và phù hợp với mình. Sự định hướng của cha mẹ là rất tốt nhưng vẫn phải phụ thuộc vào bản thân trẻ, không nên quá ép buộc trẻ làm việc gì đó mà trẻ không muốn.
Tuy nhiên, cha mẹ vẫn nên tinh tế kiểm soát con cái ở một mức độ nào đó. Ví dụ, nếu trẻ được phép sử dụng các thiết bị công nghệ, cần có biện pháp ngăn chặn trẻ xem phim, chương trình khiêu dâm không phù hợp với lứa tuổi vì có thể ảnh hưởng đến suy nghĩ, tư tưởng của trẻ.
Làm người bạn tháo gỡ khủng hoảng tâm lý tuổi dậy thì
Thay vì ép con làm một việc gì đó, hãy nhẹ nhàng nhờ con giúp đỡ, trò chuyện và giao lưu với con như những người bạn. Thay vì la mắng khi trẻ làm sai, bạn có thể hỏi trẻ tại sao làm sai, làm như vậy là sai hay đúng để trẻ tự nhận thức về hành vi, suy nghĩ của mình và tự sửa chữa.
Cha mẹ cũng nên dành nhiều thời gian hơn để lắng nghe con cái. Mỗi ngày chỉ cần dành 15-30 phút cuối ngày này để tâm sự với con, hỏi han về một ngày của con để con giải quyết nếu có khó khăn, vướng mắc. Ở lứa tuổi nào cũng có những khó khăn và áp lực, khi có người lắng nghe tâm sự, nỗi buồn của bạn cũng vơi đi rất nhiều.
Tuy nhiên, dù vậy, việc tiếp cận trẻ trong độ tuổi dậy thì không phải là điều dễ dàng, nhất là khi trẻ đang trong giai đoạn khủng hoảng tâm lý. Cha mẹ cần thực sự tinh tế và tâm lý khi trò chuyện, khơi gợi những câu chuyện cùng con. Bạn có thể bắt đầu từ câu chuyện của mình, xin lời khuyên từ bạn và bắt đầu hỏi lại câu chuyện của bạn cũng là một gợi ý hay để có thể liên hệ với bạn chẳng hạn.
Luôn tin tưởng và động viên bé
Hãy luôn động viên, khích lệ con hàng ngày để con nhanh chóng lấy lại sự tự tin trước đây. Nếu con bạn đạt điểm cao, hãy tặng con một món quà nhỏ để động viên con, còn nếu con bị điểm thấp, đừng hoảng sợ, hãy nói “không sao đâu” và khuyến khích con cố gắng hơn mỗi ngày.
Hãy tạo cho trẻ một sự tin tưởng nhất định để trẻ cảm thấy mình đã trưởng thành và được cha mẹ tôn trọng khi trưởng thành. Ví dụ, cha mẹ có thể để đứa trẻ quyết định một việc gì đó trong gia đình, chẳng hạn như hôm nay ăn ở nhà hay đi chơi. Điều này cũng giúp trẻ học được tính độc lập và trách nhiệm với mỗi quyết định của mình.
Tham gia lớp học kỹ năng giúp đối phó với khủng hoảng tâm lý tuổi dậy thì
Trẻ bị khủng hoảng tâm lý ở tuổi dậy thì thường có xu hướng khép mình hoặc nổi loạn vượt quá mức ban đầu mà đôi khi chính cha mẹ cũng không thể giải quyết được nếu không có kỹ năng. Vì vậy, cha mẹ có thể cho con tham gia các lớp kỹ năng, lớp võ, lớp huấn luyện quân sự để con thay đổi bản thân và có hướng phát triển phù hợp hơn.
Hiện nay, có nhiều khoa học kỹ thuật để trẻ dậy thì điều chỉnh nhận thức và hành vi đúng đắn, giải quyết những thắc mắc về tâm – sinh lý lứa tuổi vị thành niên. Đồng thời, ở những lớp học này thường có nhiều bạn bè cùng trang lứa nên sẽ giúp trẻ bớt lo lắng, dễ gắn kết hơn với các bậc phụ huynh.
Hoạt động nhóm sẽ giúp trẻ tăng tính độc lập, kết nối với xã hội và biết mình thực sự yêu thích điều gì. Cha mẹ cũng có thể cho con đi học võ để tự vệ hoặc tham gia các trại hè để tăng tính tự lập.
Khuyến khích con tập thể dục mỗi ngày
Tập luyện thể dục thể thao mỗi ngày không chỉ tốt cho sức khỏe mà còn giúp trẻ nâng cao tinh thần, giải tỏa căng thẳng cho trẻ tốt hơn. Đồng thời, gia đình cũng có thể tham gia các hoạt động thể thao để gắn kết tình cảm với con cái. Ví dụ cả nhà dậy sớm chạy bộ, chơi cầu lông hay đá bóng, chắc chắn bọn trẻ sẽ cảm thấy rất vui.
Cho trẻ đi khám chuyên gia tâm lý nếu khủng hoảng tâm lý tuổi dậy thì nặng
Tất nhiên, như đã nói, không phải cha mẹ nào cũng có đủ kỹ năng và sự tinh tế để hỗ trợ con cái. Nhiều người rất thương con nhưng lại thường xuyên la mắng khiến những vấn đề này không được giải quyết mà thậm chí còn trở nên tồi tệ hơn. Do đó, nếu phát hiện những dấu hiệu nghiêm trọng và cảm thấy không xử lý được, cha mẹ nên sớm đưa con đến gặp bác sĩ tâm lý.
Qua trao đổi với bác sĩ chuyên khoa, con bạn sẽ nhận thấy mình hoàn toàn bình thường, không có gì phải lo lắng. Trẻ cũng sẽ học cách bình tĩnh, giải quyết vấn đề, sớm nhìn nhận vấn đề để sớm trở lại nhịp sống bình thường theo đúng lứa tuổi.
Hỗ trợ con đối phó với các vấn đề về ngoại hình
Nếu con bạn có những vấn đề như quá béo, quá gầy, hay nổi nhiều mụn, hãy giải thích cho con hiểu điều này là hoàn toàn bình thường và giúp con cải thiện. Điều chỉnh chế độ ăn uống khoa học, tập thể dục mỗi ngày, sử dụng sữa rửa mặt hoặc các sản phẩm phù hợp với lứa tuổi trong trường hợp cần thiết sẽ giúp trẻ cải thiện dần những vấn đề này.
Bên cạnh đó, các bậc phụ huynh cũng nên bắt đầu chú ý thay đổi cho con em mình những trang phụ phù hợp hơn, đặc biệt là các bé gái để tự bảo vệ mình mỗi ngày. Hãy dạy con cách tự bảo vệ mình ngay từ giai đoạn đầu để tránh những nguy hiểm xung quanh.
Khủng hoảng tâm lý tuổi dậy thì sẽ sớm qua đi nếu có sự hỗ trợ kịp thời của cha mẹ. Cha mẹ hãy trang bị cho con những kiến thức về giai đoạn này ngay từ nhỏ để con không bị bỡ ngỡ trước những thay đổi đột ngột về mọi mặt
