Thông thường, các bậc cha mẹ thường nghĩ rằng con mình còn quá nhỏ để có thể tự quyết định những công việc hàng ngày và cần có sự giám sát, theo dõi của người lớn. Tuy nhiên, sự kiểm soát con cái quá mức của cha mẹ có thể gây ra nhiều tác hại nghiêm trọng, thậm chí hủy hoại tương lai của trẻ.

Tại sao cha mẹ lại phải kiểm soát con cái quá mức như vậy

Kiểm soát con cái quá mức hay còn được nhiều người gọi là “cha mẹ trực thăng”. Khái niệm này được Tiến sĩ Haim Ginott sử dụng vào năm 1969 để chỉ những bậc cha mẹ thường xuyên bảo vệ, kiểm soát và giám sát con cái của họ một cách thái quá, trong mọi khía cạnh cuộc sống của con cái họ.

Hình ảnh chiếc máy bay trực thăng với ngụ ý rằng bố mẹ sẽ quan sát và theo dõi con cái 24/24 để biết trong vòng 24h qua các con đã đi những đâu, đã làm những điều gì.

Hiện nay, phương pháp nuôi dạy con cái này cũng khá phổ biến, nhiều bậc cha mẹ cho rằng chỉ có cách này mới giúp con tốt hơn. Ngoài ra, cũng có nhiều nguyên nhân sâu xa dẫn đến phong cách giáo dục này. Cụ thể như:

Lo lắng cho tương lai của con mình: Hầu hết các bậc cha mẹ đều có cảm giác lo sợ rằng những gì con cái họ làm bây giờ sẽ ảnh hưởng hoặc cản trở tương lai của con cái họ. Cũng chính vì sự lo lắng đó mà nhiều bậc cha mẹ luôn cố gắng bao bọc, kiểm soát để con cái không mắc sai lầm.
Sợ con bị tổn thương: Cha mẹ nào cũng hết lòng yêu thương con cái, họ luôn mong muốn mang đến cho con những điều tốt đẹp và mong con được vui vẻ, hạnh phúc. Vì vậy, nhiều người sợ rằng con mình sẽ bị tổn thương và thất vọng vì một điều gì đó trong cuộc sống. Từ đó, họ sẽ có xu hướng muốn bảo vệ, chăm sóc và kiểm soát con cái chặt chẽ để con tránh khỏi những điều đó.
Kỳ vọng quá cao: Sự kiểm soát quá mức của cha mẹ đối với con cái cũng có thể xuất phát từ kỳ vọng. Cha mẹ muốn con đạt thành tích cao trong học tập nên ép con tập trung vào việc học, kiểm soát mọi thời gian để tránh con bị phân tâm, mất tập trung.
Sự đền bù: Có thể “cha mẹ trực thăng” đã bị cha mẹ tước đi tình yêu thương, sự chăm sóc, che chở nên họ muốn bù đắp những tổn thương đó cho con mình. Đây thực ra là một hành động hết sức bình thường, đôi khi cần được hoan nghênh. Tuy nhiên, có một số bậc cha mẹ lại thể hiện tình yêu thương thái quá, dành cho con cái sự che chở, bảo vệ quá mức, biến nó thành sự giám sát, kiểm soát quá mức.
Áp lực từ những người xung quanh: Đôi khi phong cách nuôi dạy con “trực thăng” bị ảnh hưởng bởi những người xung quanh. Nếu bạn bè của họ là cha mẹ dạy theo kiểu này, họ có thể có xu hướng “bắt chước” vì họ nghĩ rằng nếu không, họ sẽ không đủ tốt.

Dấu hiệu cho thấy cha mẹ đang kiểm soát con cái quá mức

Mỗi người sẽ có cách dạy dỗ và chăm sóc con cái riêng nhưng đôi khi sự quan tâm, bao bọc quá mức của cha mẹ lại vô tình biến thành sự kiểm soát, khiến trẻ cảm thấy ngột ngạt, mệt mỏi. Nếu bạn đang nuôi dạy con theo những cách dưới đây, điều đó cho thấy bạn đang kiểm soát và quản lý con một cách thái quá.

Không khuyến khích hoặc thậm chí cho phép con bạn tự quyết định, cho dù nhỏ đến mức nào.
Không cho trẻ đi bộ hoặc sử dụng phương tiện cá nhân để đến trường, trẻ không được tự ý ra ngoài chơi dù đó là khu vực an toàn.
Tình nguyện làm bài tập về nhà cho con bạn mặc dù chúng không cần sự giúp đỡ.
Theo dõi và quan sát chặt chẽ quá trình học tập của trẻ, đảm bảo mọi thứ đều hoàn hảo.
Yêu cầu trẻ tuân theo các quy tắc do cha mẹ đặt ra.
Không cho phép trẻ can thiệp hoặc tham gia vào các ý kiến và quyết định của cha mẹ, ngay cả khi việc đó liên quan đến trẻ.
Không coi trọng lời nói của trẻ, khi trẻ đặt câu hỏi thường phớt lờ hoặc không muốn giải thích.
Hãy luôn nghĩ rằng mình đúng, con cái phải tuân theo sự hướng dẫn của cha mẹ.
Thao túng và kiểm soát tất cả các mối quan hệ của trẻ, thậm chí xâm phạm quyền cá nhân của trẻ để quản lý thông tin liên lạc của trẻ.
Sử dụng quá mức các biện pháp cưỡng chế.

Tác hại của việc kiểm soát con cái quá mức

Từ quan điểm của cha mẹ, việc nuôi dạy con cái theo phương pháp “trực thăng” có thể có lợi. Tuy nhiên, lợi ích này không đến với trẻ, ngược lại, việc kiểm soát quá mức có thể gây ra hàng loạt tác hại nghiêm trọng.

Nhà tâm lý học Emily Loeb tại Đại học Virginia, Mỹ đã thực hiện một nghiên cứu kéo dài 19 năm về tác hại của việc kiểm soát con cái quá mức của cha mẹ.

Kết quả của cuộc nghiên cứu, cũng được công bố trên tạp chí Child Development, cho thấy “Cách nuôi dạy quá độc đoán của cha mẹ có tác động tiêu cực đến tâm lý tốt của trẻ trong suốt cuộc đời sau này”.

Nghiên cứu được thực hiện trên 184 trẻ em ở độ tuổi khoảng 13 và những đối tượng này được theo dõi cho đến tuổi 32. Khi bắt đầu nghiên cứu, những đứa trẻ 13 tuổi được đưa vào phòng cùng những người bạn thân.

Một đứa trẻ sẽ hỏi ý kiến của bạn mình về một vấn đề khó khăn mà chúng đang gặp phải trong việc giải quyết. Các nhà nghiên cứu sẽ bắt đầu quan sát phản ứng của bọn trẻ trong quá trình thảo luận.

Qua đó, nhà nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng “Những đứa trẻ bị cha mẹ kiểm soát quá mức sẽ gặp rất nhiều khó khăn trong việc thảo luận và hỗ trợ bạn bè”. Đặc biệt hơn, những đứa trẻ bị cha mẹ kiểm soát quá mức sẽ không nhận được nhiều tình cảm từ các bạn, khả năng tư duy và nhận xét các vấn đề cũng yếu hơn.

Các nhà tâm lý học sau đó sẽ tiếp tục khảo sát những đứa trẻ này khi chúng 15, 16, 27 và 31 tuổi. Loeb nhận thấy rằng “thanh thiếu niên lớn lên trong sự kiểm soát chặt chẽ. Việc phụ huynh tiếp nhận hoặc nhờ người khác hỗ trợ vẫn rất khó khăn ”.

Đặc biệt, họ cũng sẽ ít có các mối quan hệ tình cảm và trình độ học vấn của họ vẫn kém, ngay cả khi nền tảng xã hội và xuất phát điểm của họ rất tốt. Những tác động tiêu cực của sự kiểm soát quá mức của cha mẹ có thể kéo dài trong suốt 30 năm đầu đời của trẻ.

Một số nghiên cứu khác phát hiện ra rằng việc trẻ bị kiểm soát quá mức ngay từ khi còn nhỏ sẽ khiến trẻ mất khả năng tự giải quyết vấn đề.Thậm chí, có một số ý kiến cho rằng, phong cách nuôi dạy con khắt khe sẽ dễ khiến trẻ chán nản vì lúc này trẻ sẽ cảm thấy bất mãn và bực bội khi thiếu sự bảo bọc của người lớn.

Khi có cha mẹ kiểm soát, con cái sẽ không còn cơ hội đối mặt và học hỏi từ những sai lầm của mình, không thể đưa ra bất kỳ quyết định nào cho cuộc sống của chính mình. Ngay cả những lựa chọn nhỏ cũng cần được sự đồng ý của cha mẹ, điều này khiến trẻ dần mất đi lòng tự trọng.

Theo ý kiến của nhiều chuyên gia tâm lý tại Mỹ, những đứa trẻ càng ngoan ngoãn, nghe lời và biết kiểm soát thì càng gặp nhiều vấn đề về tâm lý. Điều này có thể dễ dàng nhận thấy vì hầu hết những đứa trẻ này không có quyền quyết định bất cứ điều gì, chúng sẽ không có tự do, riêng tư và phải sống theo ý của cha mẹ.

Thậm chí, nhiều gia đình có phương pháp dạy con quá nghiêm khắc, thậm chí quản lý cả hôn nhân và hạnh phúc cuộc sống của con cái. Đôi khi những người xung quanh có thể cảm thấy ngưỡng mộ, ước ao có một gia đình tâm lý, lo toan mọi thứ.

Nhưng bên trong, các em đã phải chịu đựng rất nhiều, chịu nhiều ức chế về tinh thần, thậm chí có trường hợp chọn cái chết để giải thoát cho mình.

Có thể làm gì để tránh kiểm soát trẻ quá mức

Dù là người lớn hay trẻ nhỏ, bạn cũng cần có một khoảng riêng tư cũng như một khoảng không gian trống nhất định. Dù kinh nghiệm sống của trẻ còn chưa đầy đủ, dễ mắc phải những sai lầm hay thất bại trong cuộc sống nhưng đó là một phần cần thiết của mỗi chúng ta.

Quan tâm, chăm sóc và bảo vệ con cái là điều không sai nhưng bạn cần để con có không gian riêng tư, thoải mái phát triển và thể hiện bản thân.

Cha mẹ nên để con tự chơi, sinh hoạt trong tầm kiểm soát, nhưng đừng can thiệp hoặc giám sát quá chặt chẽ, điều này sẽ dễ khiến trẻ khó chịu và sợ hãi. Vậy cha mẹ nên làm gì để hạn chế việc kiểm soát con cái quá mức?

Đầu tiên, khi nhận ra sự kiểm soát quá mức của mình đối với con cái, cha mẹ cần bình tĩnh và trao đổi thẳng thắn với con. Lắng nghe những suy nghĩ của con bạn và những gì chúng muốn ở bạn. Đừng cố quyết định mọi việc theo cảm tính của mình mà hãy lắng nghe ý kiến của trẻ, những điều mà trẻ đang phải gánh chịu.
Các bậc cha mẹ hãy nghĩ đến những tác động tiêu cực của việc quá nghiêm khắc và kiểm soát con cái. Hãy tự hỏi bản thân, bạn muốn con bạn phụ thuộc vào bạn cả đời hay bạn muốn con có thể phát triển vượt bậc trong tương lai? Cha mẹ nên hiểu rằng không thể bao bọc, che chở cho con cả đời, vì vậy hãy để con tự do phát triển, đương đầu với cuộc sống.
Hãy để trẻ tự làm. Khi trẻ đủ lớn, cha mẹ nên để trẻ tự dọn phòng ngủ, tự sắp xếp quần áo, buộc dây giày, thay quần áo, tắm rửa,… Đừng cố can thiệp quá nhiều vào công việc hàng ngày của trẻ, vì bạn không thể giúp họ làm chúng cả đời.
Tùy theo độ tuổi của trẻ mà cha mẹ nên để trẻ tự quyết định những việc xung quanh cuộc sống của trẻ. Có thể đơn giản như việc chọn quần áo, đồ ăn, ước mơ hay lớn lên một chút, trẻ có thể tự lựa chọn các hoạt động ngoại khóa theo sở thích của mình. Cha mẹ chỉ nên đưa ra lời khuyên và giúp trẻ đi đúng hướng chứ không nên quyết định mọi việc cho trẻ.
Khi trẻ có những bất đồng, mâu thuẫn giữa bạn bè, đồng nghiệp hoặc cấp trên. Cha mẹ không nên can thiệp để giải quyết mọi việc mà hãy dạy con cách đối phó và vượt qua những rắc rối, mâu thuẫn của chính mình.
Cho phép con bạn thất bại, mắc lỗi. Điều này có thể rất khó khăn đối với những bậc cha mẹ có xu hướng kiểm soát quá mức. Tuy nhiên, bạn cần hiểu rằng ai trong chúng ta cũng sẽ mắc sai lầm trong cuộc sống, thất bại không phải là điều xấu mà nó là bài học quý giá để trẻ phát triển tốt hơn.

Cha mẹ nên dạy con những kỹ năng sống cần thiết để con có thể tự chăm sóc bản thân. Vì dù điều kiện, thời gian của gia đình như thế nào thì cha mẹ cũng không thể ở bên và chăm sóc con cái mãi được. Vì vậy, khi trẻ lớn hơn, cha mẹ nên dạy các kỹ năng như dọn dẹp, nấu ăn, giặt giũ, giao tiếp xã hội, cư xử đúng mực, v.v.
Sau cùng, nếu bạn đã cố gắng thay đổi và áp dụng hầu hết các biện pháp nhưng không thấy kết quả thì cách tốt nhất là bạn nên đến gặp bác sĩ tâm lý. Các nhà trị liệu sẽ giúp bạn tháo gỡ những nút thắt và sai lầm trong cách nuôi dạy con cái của bạn. Từ đó bạn sẽ dần thay đổi cách suy nghĩ của mình, biết cách nuôi dạy con phù hợp hơn để có thể giúp trẻ phát triển tối đa.

Cha mẹ cần quan tâm, chăm sóc và quản lý con cái, nhưng nếu kiểm soát con cái quá mức sẽ vô tình trở thành “liều thuốc độc” giết chết chính con mình.

Hi vọng qua những thông tin bài viết này, các bậc phụ huynh sẽ suy nghĩ lại về cách nuôi dạy con cái và nhanh chóng thay đổi phương pháp giáo dục để giúp con mình có được môi trường phát triển tốt nhất.