Phương pháp dạy trẻ tự kỷ bằng hình ảnh (PECS) nhằm nâng cao nhận thức, ngôn ngữ và thúc đẩy khả năng giao tiếp của trẻ. Những nhận thức và ngôn ngữ còn thiếu của trẻ sẽ được thể hiện trực quan qua tranh ảnh, từ đó giúp trẻ có trí nhớ và khả năng học tập tốt hơn.

Phương pháp dạy trẻ tự kỷ bằng hình ảnh (PECS) là gì

Phương pháp dạy trẻ tự kỷ bằng hình ảnh (PECS) có tên khoa học là Picture Exchane Communication System hay còn gọi là hệ thống giao tiếp trao đổi bằng hình ảnh. Đây là phương pháp được nghiên cứu bởi nhà tâm lý học nhi khoa Andrew Bondy và nhà trị liệu ngôn ngữ Lori Frost, và được công bố tại Chương trình Tự kỷ Delaware vào năm 1985.

Theo đó, trong phương pháp này, hình ảnh sẽ được sử dụng như ngôn ngữ nói khi giao tiếp. Khi trẻ tự kỷ không thể nói hoặc giao tiếp, việc sử dụng hình ảnh trực quan sẽ giúp hình thành ngôn ngữ cũng như hỗ trợ khả năng giao tiếp của trẻ đạt kết quả tốt hơn. Phương pháp dạy trẻ tự kỷ bằng hình ảnh (PECS) cũng được áp dụng cho trẻ chậm nói đơn thuần hoặc các rối loạn chậm phát triển khác.

Phương pháp dạy trẻ tự kỷ bằng hình ảnh (PECS) đã được áp dụng trong điều trị bệnh tự kỷ ở các nước Châu Âu, Úc, Hoa Kỳ và được đánh giá có kết quả tốt. Theo đánh giá kết quả ứng dụng hệ thống giao tiếp bằng hình ảnh (PECS) vào dạy trẻ tự kỷ tại Việt Nam được thực hiện tại Khoa Tâm thần Bệnh viện Nhi Trung ương năm 2011 cũng đã cho thấy hiệu quả rõ rệt của phương pháp này. trong việc nâng cao kỹ năng, nhận thức và giao tiếp cho trẻ tự kỷ.

Ngoài ra, phương pháp này còn được áp dụng để hỗ trợ trẻ tự kỷ đưa ra phán đoán về những sự vật, hiện tượng mà trẻ nghe, nhìn thấy xung quanh. Ví dụ, một em bé nhìn thấy một con chim sẽ tự động chụp ảnh một con chim để tặng bạn tình. Trẻ sơ sinh bắt đầu có xu hướng giao tiếp tự nhiên hơn, điều này giúp tạo ra hy vọng rằng trẻ có thể chủ động nói chuyện hoặc bày tỏ nhu cầu của mình rõ ràng hơn.

Nói cách khác, hình ảnh đóng vai trò là cầu nối trung gian giúp giao tiếp hiệu quả hơn, là bước đệm cần thiết để trẻ phát triển ngôn ngữ và nhận thức một cách tốt nhất. Bởi nếu chỉ dùng lời nói, bé sẽ không thể hình dung và hiểu được ý nghĩa của nó, trong khi có hình ảnh hỗ trợ trực quan sinh động sẽ giúp phát triển trí tưởng tượng và ghi nhớ tốt hơn. Phương pháp dạy trẻ tự kỷ bằng hình ảnh (PECS) cũng được kết hợp với giao tiếp tăng cường và thay thế (AAC) trong liệu pháp ngôn ngữ cho trẻ tự kỷ.

Thực hiện phương pháp dạy trẻ tự kỷ bằng hình ảnh (PECS)

Để dạy trẻ tự kỷ bằng Phương pháp dạy trẻ tự kỷ bằng hình ảnh (PECS), trước tiên cần chuẩn bị đạo cụ, có thể sử dụng hình ảnh hoặc video có nội dung liên quan đến bài học. Bạn nên bắt đầu với những chủ đề mà trẻ hứng thú, sử dụng những hình ảnh có nội dung sinh động và nhiều màu sắc để thu hút trẻ, chẳng hạn như hoa lá, động vật hoặc hình ảnh thời tiết.

Quá trình hướng dẫn trẻ cũng nên bắt đầu từ những bài học đơn giản nhất. Cha mẹ cũng nên đưa ra những phần thưởng nhỏ để khuyến khích con mỗi khi con làm đúng. Đây là điểm mấu chốt giúp trẻ tự kỷ chủ động hơn trong học tập.

Phương pháp dạy trẻ tự kỷ bằng hình ảnh (PECS) dựa trên ABA (Phân tích hành vi ứng dụng) để thay đổi hình ảnh theo ý muốn của trẻ. Đơn giản chỉ cần bắt đầu từ những đồ vật và vấn đề mà trẻ quan tâm, để đạt được điều này, trẻ cần chọn những bức tranh mô tả những gì trẻ cần và đưa cho giáo viên, bố mẹ hoặc thậm chí có thể là bạn cùng lớp (đối tác trong giao tiếp). Nếu trẻ đưa ra hình ảnh chính xác, đối tác sẽ đưa cho trẻ món đồ mong muốn. Điều này nhằm tăng cường mối quan hệ giao tiếp – tương tác giữa hai chủ thể.

Một chỗ dựa cần thiết không kém là cuốn sổ dùng để lưu giữ những hình ảnh trong bài học của con bạn. Cụ thể, PECS thường được thực hành trên trẻ tự kỷ với 6 giai đoạn / cấp độ khác nhau:

Giai đoạn 1: Làm thế nào để giao tiếp

Bắt đầu hướng dẫn trẻ giao tiếp qua các bức tranh riêng lẻ. Ví dụ, đưa ra những đồ vật mà bé rất thích, sau đó có những bức tranh tương ứng với những đồ vật đó. Trẻ lấy hình ảnh chính xác để đưa cho đối tượng giao tiếp bằng cách đặt nó vào tay người này, sau đó vật đó sẽ được đổi lại cho trẻ.

Những điểm cần chú ý trong giai đoạn này bao gồm

Nên có hai người để hướng dẫn trẻ cách tham gia vào hoạt động. Trong đó, người thứ nhất sẽ đảm nhiệm vai trò đối tác trong quan hệ giao tiếp (TTQUGT). Người thứ hai sẽ đảm nhận việc đưa ra các dấu hiệu thể chất, ngồi ở phía sau và không giao tiếp với trẻ. DTTQUGT cần đặt tranh trên bàn và chỉ các đồ dùng được miêu tả trực tiếp ra bên ngoài. Nếu trẻ bắt đầu chú ý, người ngồi sau sẽ nắm tay trẻ và gợi ý trẻ sẽ cầm bức tranh và đặt vào tay Đoàn quốc gia. Khi trẻ đã bắt đầu quen, hãy giảm dần gợi ý để trẻ chủ động làm một mình. Hai người hướng dẫn cũng cần luân phiên thay thế vị trí.
Giới thiệu hình ảnh mỗi khi bạn đưa chúng
Không sử dụng quá nhiều tín hiệu bằng lời nói.
Hãy tập cho con khoảng 30 – 40 cơ hội để thực hành giao tiếp mỗi ngày, mỗi lần có thời gian giải lao, đừng ép con học quá nhiều.
Sử dụng nhiều công cụ hỗ trợ học tập củng cố, chẳng hạn như ngoài hình ảnh, thông qua thức ăn hoặc thông qua trò chơi.
Tạo hình phù hợp với khả năng sử dụng tay của trẻ.

Giai đoạn 2: Khoảng cách và sự kiên trì

Mục tiêu trong giai đoạn này là kích thích nhau yêu cầu trẻ tự kỷ tìm sách, chụp ảnh, đến gần đội tuyển quốc gia, thu hút sự chú ý và đặt tranh trên tay người giao tiếp. Các thủ tục được thực hiện tương tự như giai đoạn 1, giáo viên nên được thay thế bởi người thân trong gia đình, cha mẹ, bạn bè .. Đồng thời, có thể thay đổi môi trường học tập (thay vì học trên lớp thì thực hành ở nhà) , vị trí cạnh tranh xa hơn, không trước mặt cũng như mở rộng phạm vi giao tiếp.
Phương pháp dạy trẻ tự kỷ bằng hình ảnh (PECS)

Gia đình ở giai đoạn 2 có thể tham gia hỗ trợ việc học tập của con em mình tại nhà

Người hướng dẫn lúc này cũng không nên dùng cách gợi ý mà hãy để trẻ chủ động hơn.

Giai đoạn 3: Phân biệt tranh

Trong giai đoạn này, cần đạt được mục tiêu là trẻ sẽ hỏi đồ vật bằng cách đến gần sách, tự động chọn tranh phù hợp, đến gần và đưa tranh cho đồ vật giao tiếp.

Các cách hướng dẫn con bạn trong giai đoạn này bao gồm

Giai đoạn 3A: Người hướng dẫn cần đưa cho trẻ 2 bức tranh, một bức có hình trẻ thích và bức còn lại là đồ vật mà trẻ không thích. Nếu trẻ đưa đúng bức tranh mà trẻ thích, hãy khen ngợi, động viên và đưa cho trẻ món đồ mà trẻ muốn, nếu trẻ đưa ra bức tranh sai, hãy để trẻ làm lại. Lưu ý rằng bạn nên thay đổi vị trí của bức tranh. Giai đoạn này cũng không sử dụng tín hiệu bằng lời nói.
Giai đoạn 3B: Khi bé bắt đầu phân biệt được những bức tranh bé thích và không thích, bé bắt đầu chuyển sang bước liên kết giữa tranh và đồ vật bằng cách đưa ra hai bức tranh thể hiện đồ vật mà bé thích. Lúc này, khi trẻ chụp ảnh thay vì đưa cho trẻ đồ vật mà trẻ thích, hãy để trẻ chọn đồ vật tương ứng với hình ảnh đó. Nếu trẻ chụp muộn hơn, hãy dừng lại và chỉ vào bức tranh mà trẻ đang cầm. Người hướng dẫn có thể đứng bên cạnh và đưa tay chỉ về đối tượng chính xác, không gợi ý từ ngữ. Tiếp tục thay đổi vị trí của tranh và đồ vật nhiều lần để trẻ lặp lại. Sau đó tăng dần mức độ khó bằng cách giới thiệu nhiều hình ảnh và cấp độ hơn.

Giai đoạn 4: Nguyên câu

Trong giai đoạn này, mục tiêu của điều trị là giúp trẻ bắt đầu phát triển ngôn ngữ, giao tiếp bằng cách sử dụng các câu đầy đủ để nói. Cha mẹ cần chuẩn bị những bức tranh vẽ sẵn cùng với một tờ giấy / bảng có chữ “cho trẻ” để ghép lại và đưa cho giáo viên hướng dẫn. Có khoảng 20 bức tranh mà trẻ tự kỷ có thể học giao tiếp theo các mẫu này.

Các bước hướng dẫn trẻ giai đoạn 4 như sau:

Bước 1: Hướng dẫn trẻ học cách đặt hình ảnh đồ vật mà trẻ muốn lên bảng “Tặng tôi” thay vì đưa cho đội tuyển quốc gia. Người hướng dẫn t2 sẽ lo việc này, trong khi đặt bức tranh vào tay người giao tiếp cũng cần đọc to cả câu cho trẻ nghe. Ví dụ, nếu đứa trẻ cần một con gấu bông, hãy nói “đưa con gấu”. Lưu ý là bạn nên sử dụng những câu ngắn gọn và đơn giản để không mất nhiều thời gian chờ đợi vì có thể bé sẽ không đợi được lâu.
Bước 2: Lúc này, trẻ sẽ lấy bảng “cho trẻ” và đặt lên hình ảnh có chứa đồ vật mà trẻ muốn. Sau đó tiếp tục thực hiện tương tự như phần 1, giảng viên đưa bức tranh cho người giao tiếp và hét lên “cho bạn…”
Bước 3: Giai đoạn này cần hỗ trợ trẻ đọc cả câu. Khi trẻ đã quen với hành động giao và nhận đồ vật bằng lời nói, trẻ có thể ghi nhớ và làm theo, có thể gợi ý từ đầu tiên hoặc từ cuối cùng để trẻ bắt đầu đọc hoặc hoàn thành câu. Khuyến khích trẻ nói bằng cách đợi trẻ nói xong rồi mới giao đồ vật. Tuy nhiên, giai đoạn này trẻ còn khá khó khăn để trẻ mạnh dạn giao tiếp hơn nên nếu trẻ vẫn chưa nói được thì vẫn nên cho đồ dùng tạm thời vì nếu không trẻ sẽ chán và không muốn học nữa.

Một số lưu ý khác trong Phương pháp dạy trẻ tự kỷ bằng hình ảnh (PECS) cho giai đoạn này hiệu quả như sau:

Nên giảm kích thước các bức tranh, bắt đầu từ những bức tranh quen thuộc để tăng khả năng phân biệt, ghi nhớ và liên tưởng đồ vật của trẻ.
Không nói “không”: khi trẻ đòi tranh, cha mẹ nên hạn chế nói không nếu chưa thực sự là thời điểm thích hợp. Ví dụ, nếu bạn đặt một món đồ chơi vào giỏ, nếu em bé đến, vui lòng chỉ vào giỏ và nói “hết rồi” thay vì “không”; Nếu hết đồ chơi mà bé thích, bạn có thể hướng trẻ khám phá những đồ vật khác.

Giai đoạn 5: Trả lời “Bạn muốn gì?”

Giai đoạn này hướng tới mục tiêu là trẻ sẽ chủ động hỏi nhiều đồ vật khác nhau và có thể trả lời câu hỏi “con muốn gì” từ người hướng dẫn. Điều này sẽ tăng dần giao tiếp giúp chủ động và phát triển một số kỹ năng cần thiết khác.

Hướng dẫn làm như sau

Bước 1: Chỉ cần gợi ý sự kết hợp và hỏi những gì bạn muốn. Ví dụ, cha mẹ vừa cho trẻ xem những bức tranh “dành cho trẻ em” vừa kết hợp với những đồ vật để đưa cho người hướng dẫn. Nếu trẻ không nhớ phải làm gì, người hướng dẫn sẽ giúp trẻ trong lần đầu tiên.
Bước 2: Trì hoãn lời nhắc. Cụ thể là lúc này, người hướng dẫn sẽ không nhắc nữa mà đợi khoảng 1-2 phút sau khi hỏi “bạn muốn gì?” Chờ con bạn chủ động. Tuy nhiên, nếu trẻ vẫn không thể nhớ, người hướng dẫn sẽ chỉ vào bức tranh “cho bạn” để trẻ thực hiện các bước tiếp theo. Cố gắng giúp trẻ ghi nhớ và chủ động thay vì để người hướng dẫn làm mẫu.
Bước 3: Xen kẽ giữa câu trả lời và trẻ chủ động yêu cầu. Tạo cơ hội thu hút sự chú ý để trẻ tự yêu cầu hoặc đổi sang trò chơi thú vị khác để hướng trẻ chủ động yêu cầu người giao tiếp.

Giai đoạn 6: Nhận xét

Mục tiêu ở giai đoạn này là hướng dẫn con bạn hiểu nhiều câu hỏi hơn là “con muốn gì?”. Ví dụ, “bạn thấy gì?”, “Bạn có gì?” Hoặc “bạn đã nghe thấy gì?” vậy thì sao?”. Ngoài ra, giai đoạn này vẫn cần kích thích sự chủ động đòi đồ và giao tiếp của trẻ.

Một số lưu ý để thực hiện hiệu quả trong giai đoạn này là:

Thêm hình ảnh “con thấy” thay vì tranh “cho con” như trước đây, nên dùng những hình ảnh trẻ không thích để kích thích trẻ trả lời những câu hỏi như “Con thấy gì?”
Hướng dẫn con bạn phân biệt và hiểu giữa các câu hỏi khác nhau. Ví dụ: đặt hình ảnh “Tôi thấy” ở bên phải và “Tôi muốn” ở bên trái. Làm mẫu câu trả lời để con bạn hiểu. Nếu trẻ trả lời sai thì hướng dẫn trẻ làm lại kết hợp với việc thay đổi thứ tự các bức tranh. .
Tiếp tục khơi dậy hứng thú học tập để thu hút trẻ chủ động hỏi.
Tăng bình luận tích cực. Lưu ý nên đợi vài phút trước khi đặt câu hỏi mới để trẻ suy nghĩ và đặt câu hỏi.

Sau khi học với Phương pháp dạy trẻ tự kỷ bằng hình ảnh (PECS), trẻ tự kỷ tăng dần khả năng tập trung và chú ý, có thể giao tiếp bằng mắt với bố mẹ, hợp tác hơn khi học. Đồng thời, mức độ giao tiếp dần chuyển sang giai đoạn yêu cầu, bé hiểu và đưa ra những yêu cầu nhất định. Đồng thời, các hành vi bốc đồng, dễ bị kích động và cố định ở trẻ cũng giảm đi đáng kể.

Ngoài ra, một số trung tâm giáo dục trẻ tự kỷ cũng có thể triển khai phương pháp dạy trẻ tự kỷ bằng hình ảnh (PECS) qua các bước sau:

Bước 1: Hướng dẫn trẻ tự kỷ nhận biết tên các đồ vật trong tranh.
Bước 2: Dạy trẻ tự kỷ hiểu ý nghĩa của các bức tranh.
Bước 3: Dạy trẻ cách yêu cầu thông qua hình ảnh
Bước 4: Dạy trẻ nối hình với đồ vật.
Bước 5: Dạy trẻ kết nối các bức tranh với các ý tưởng

Tuy nhiên, nhìn chung, mục đích và nội dung của bài tập tương tự như phần trên.

Ưu điểm / nhược điểm của phương pháp dạy trẻ tự kỷ bằng hình ảnh (PECS)

Phương pháp dạy trẻ tự kỷ bằng hình ảnh (PECS) được đánh giá sử dụng để điều trị bệnh tự kỷ phù hợp với trẻ từ lứa tuổi mầm non trở xuống, đây cũng là giai đoạn cần hỗ trợ để trẻ hình thành dần các nhận thức cần thiết. Tuy nhiên, cần hiểu rằng không có phương pháp nào là hoàn hảo, nhưng hiểu rõ ưu / nhược điểm sẽ giúp bạn có giải pháp phù hợp hơn.

Phương pháp dạy trẻ tự kỷ bằng hình ảnh (PECS)

Ưu điểm của phương pháp dạy trẻ tự kỷ bằng hình ảnh (PECS)

Tất nhiên lợi thế lớn nhất của Phương pháp dạy trẻ tự kỷ bằng hình ảnh (PECS) là nó thực sự hoạt động. Nhiều đơn vị đã áp dụng phương pháp này và đã mang lại hiệu quả tích cực trong việc nâng cao nhận thức, khả năng giao tiếp tự nhiên, khơi dậy tính chủ động và có thể nói chuyện đơn giản với mọi người xung quanh.

Ngoài ra, phương pháp này có thể áp dụng ở trường, nhưng cha mẹ cũng có thể thực hiện ở nhà. Phụ huynh có thể tham gia các lớp tập huấn dành cho phụ huynh có con tự kỷ hoặc cùng con đến trường để hiểu cách dạy, từ đó áp dụng tại nhà để hỗ trợ con hiệu quả hơn. Bên cạnh đó, việc chuẩn bị đạo cụ chụp ảnh cũng không quá khó và chi phí chuẩn bị cũng không quá tốn kém.

Nhược điểm của phương pháp dạy trẻ tự kỷ bằng hình ảnh (PECS)

Tranh ảnh có thể không truyền tải được tất cả nội dung và kỹ năng giao tiếp cần thiết của con bạn. Một số lập luận khác cũng cho rằng giao tiếp qua hình ảnh có thể khiến trẻ bị lệ thuộc vào hình ảnh, cản trở khả năng học nói của trẻ. Mặt khác, nếu chỉ học qua tranh sẽ không thể đảm bảo phát triển các kỹ năng cần thiết khác như kỹ năng vận động và xã hội.

Tuy nhiên, trên thực tế,Phương pháp dạy trẻ tự kỷ bằng hình ảnh (PECS) sẽ được kết hợp với nhiều phương pháp ABA, RDI, Liệu pháp giác quan hay Sân chơi khác nhau để hỗ trợ trẻ phát triển toàn diện chứ không áp dụng riêng lẻ nên hoàn toàn có thể thực hiện được. giảm bớt sự lo lắng của cha mẹ.

Nhưng nếu các gia đình muốn hướng dẫn con tự học tại nhà thì nên tham khảo ý kiến của các chuyên gia về các bước chuẩn bị hình ảnh, đạo cụ để đảm bảo kết quả tốt nhất. Ngoài ra, cha mẹ cũng cần thực sự kiên trì trong việc hướng dẫn, dạy dỗ con cái và có thể gặp rất nhiều khó khăn trong giai đoạn đầu.

Nhìn chung, phương pháp dạy trẻ tự kỷ bằng tranh (PECS) vẫn được coi là cần thiết trong quá trình hỗ trợ trẻ và đang được áp dụng tại nhiều cơ sở giáo dục trẻ tự kỷ. Gia đình nên đưa bé đi điều trị và học tập trong môi trường chuyên biệt ngay từ nhỏ để tạo cơ hội phát triển tốt nhất cho bé.